روز سینما به مناسبت بزرگداشت صدمین سال ورود سینما به ایران

در سال ۱۳۷۹ به مناسبت بزرگداشت صدمین سال ورود سینما به ایران، در چهارمین جشن بزرگ سینمای ایران ۲۱ شهریور ماه روز سینما نام گرفت. در ادامه با ما همراه باشید تا در مورد تاریخچه و نحوه ورود صنعت سینما به ایران بیشتر آشنا شوید.

روز سینما : اولین دوربین و فیلم بردار

آنگونه که در تاریخ نوشته شده است اولین کسی که دوربین فیلمبرداری را وارد ایران کرده مظفرالدین شاه قاجار بوده است. مظفرالدین شاه، دومین پادشاه در کل تاریخ ایران است که پایش به خارج از مرزهای این کشور باز شده است، او که مانند پدرش ناصرالدین شاه قاجار به سفرهای اروپایی علاقه داشت. با استقراض از روسیه جهت تامین مخارج سفر خود به اروپا سفر کرد. در یکی از سفرهایی که به بلژیک داشت، در حالیکه پنج سال از اختراع دوربین فیلمبرداری می‌گذشت با آن آشنا شده و سعی می کند آن را وارد ایران کند.

در تاریخ سینمای ایران، اولین فیلم‌بردار میرزا ابراهیم عکاسی باشی، عکاس رسمی مظفرالدین شاه است. میرزا عکاس باشی در جولای ۱۹۰۰ به فرانسه سفر می‌کند و اولین دوربین فیلم‌برداری را از آن دیار خریداری می کند و بنا به دستور مظفراللدین شاه مشغول فیلم‌برداری سفر او به اروپا می شود. گفته می‌شود که میزا عکاس باشی مراسم خصوصی و مذهبی مظفرالدین شاه را فیلم برداری کرده است اما هیچ نسخه ای از این فیلم ها امروز موجود نیست. چند سال بیشتر از فعالیت میرزا عکاس باشی نگذشته بود که خان بابا معتضدی پا به این عرصه گذاشت. او فیلم هایی از اواخر دوره ی قاجار تا پهلوی اول به ثبت رسانده است.

اولین اکران رسمی در شهر تهران در سال ۱۲۸۳ هجری شمسی توسط میرزا ابراهیم خان صحاف باشی انجام شد. این شخص در پشت مغازه‌ عتیقه فروشی خود فیلم نشان می داد. بعد از او افراد دیگری نظیر روسی خان، اردشیر خان و علی وکیلی سعی کردند تا سالن های جدید سینما را در ایران تاسیس کنند.

در سال ۱۲۸۸ هجری شمسی با سقوط محمدشاه قاجار وارث تاج و تخت مظفرالدین شاه قاجار و نیز با پیروزی مشروطه خواهان، روسی خان حمایت مردمی خود را از دست داد. در نتیجه مردم استودیوی عکاسی و فیلمبرداری او را نابود کردند. اندکی بعد هم بقیه سالن های سینما بسته شدند. اما در سال ۱۲۹۱ هجری شمسی با کمک اردشیر خان، که ارمنی بود، سالن های سینما بار دیگر باز شدند. در سال ۱۳۰۴ شمسی اوانس اوهانیانس، که او هم ارمنی بود، تصمیم گرفت اولین مدرسه بازیگری و فیلمسازی را در ایران تاسیس کند. او پس از پنج سال فعالیت توانست اولین دوره مدرسه خود را تحت عنوان پرورشگاه آرتیستی سینما را ارائه کند.

روز سینما : اولین فیلم ها

اولین کارگردان سینمای ایران اوانس اوهانیانس ارمنی است. وی در سال ۱۹۳۰ میلادی برابر با ۱۳۰۹ شمسی، یعنی زمانی که اساتید برجسته‌ هنر سینما شاهکارهای ماندگار تاریخ سینما را رقم می زدند، تازه اولین فیلم صامت ایرانی را تحت عنوان آبی و رابی ساخت. سه سال از ساخت این فیلم نگذشته بود که او دست به ساخت فیلم دوم خود به نام حاجی آقا زد. اما چهار سال بعد یعنی در سال ۱۳۱۳ بود که عبدالحسین سپنتا اولین فیلم صدادار ایرانی را تحت عنوان دختر لُر به سالن های سینما عرضه کرد. این فیلم در دو سالن سینمای تهران به نام های مایاک و سپه به نمایش درآمدند. فیلم دختر لر امنیت کشور ایران را در اواخر قاجار و پهلوی اول مقایسه می کند. سپنتا بعدها چند فیلم دیگر از جمله فردوسی (بر اساس زندگینامه فردوسی)، لیلی و مجنون و شیرین و فرهاد را هم ساخت.

روز سینما : دوره رونق

از سال ۱۳۱۶ تا ۱۳۲۶ یعنی به مدت ده سال، تمام در ایران حتی یک عدد فیلم هم ساخته نشده است. در سال ۱۳۲۶ است که اسماعیل کوشان با کمک چند تن از همکاران خود اولین کمپانی فیلم ایران را در تهران تاسیس می کند. با تاسیس این کمپانی، سینمای ایرانی شکل گرفت. اما دهه ۴۰ شمسی دوره رونق سینمای ایران است. در این دهه، تعداد ساخت فیلم در صنعت سینمای ایران از ۲۵ فیلم در سال در اوائل دهه‌ چهل، به ۶۵ فیلم در سال در اواخر دهه می ‌رسد. اولین فیلمی که به اقتصاد سینمای ایران کمک کرد و ژانر جدیدی را در این سینما به تصویر کشید گنج قارون است که در سال ۱۳۴۴ توسط سیامک یاسمی ساخته شد. بعد از آن قیصر محصول سال ۱۳۴۸ و ساخته مسعود کیمیایی بود که سعی می کرد اخلاقیات طبقه پایین دست جامعه را که در گنج قارون به تصویر کشیده شده بود از طریق شخصیت اصلی فیلم خود، یعنی قیصر، بازنمایی کند.

در سال ۱۳۴۸ دو فیلم گاو و قصر اکران شدند. سال ۱۳۴۹ تا ۱۳۵۰ سال بلوغ سینمای ایران است. در این سال بسیاری از کمپانی های مترقی فیلمسازی ظاهر شدند و گوشه و کنار معدودی از جشنواره ها هم برگزار می شد. در حدود این سال ها کارگردانانی نظیر سهراب شهید ثالث (کارگردان فیلم طبیعت بی جان) و عباس کیارستمی فعالیت خود را انجام می دادند. در سال ۱۳۵۰ تلاش هایی که از سال ها قبل در راستای برگزاری جشنواره ای تحت عنوان جشنواره گلریزان انجام گرفته بود، به بار نشسته و  اولین جشنواره  تحت عنوان جشنواره فیلم سپاس آغاز به کار کرد. در سال ۱۳۵۲ در نتیجه  تلاش های علی مرتضوی جشنواره بین المللی فیلم تهران برگزار شد. بین سال های ۵۰ تا ۱۳۴۴، حدود ۳۲۴ فیلم ساخته شده است. تا سال ۱۳۴۴ نزدیک به ۷۲ سالن سینما در تهران و ۱۹۲ سالن سینما در سایر شهرها وجود داشته است.

روز سینما : سینمای بعد از انقلاب

بعد از انقلاب اسلامی در ایران، تصور عموم بر این بود که انقلابیون با سینما مانند موسیقی به کلی مخالف هستند. مخصوصاً با ابتذالی که فیلم های قبل از انقلاب داشت این تصور بیشتر نمود می یافت. اما اتفاقاتی که ظرف سال های بعد از انقلاب اسلامی در ایران افتاده چیز دیگری را نشان می دهد؛ طوری که ظرف سال های ۱۳۵۸ تا ۱۳۶۴ صد فیلم در ایران ساخته شده است. اما با این حال نباید انکار کرد که ظرف چند سال اول انقلاب، سینمای ایران در وضعیت نابسامانی به سر می برده است. در سال ۱۳۶۱، جشنواره فیلم فجر بودجه فیلم ها را تامین می کرد. بعد از آن، بنیاد سینمایی فارابی پا به میدان گذاشت و سعی کرد وضعیت نابسامان سینما را مرتب کند. سال بعد هم دولت جمهوری اسلامی تصمیم به تامین مالی فیلم ها گرفت.

قبل از انقلاب ایران، صنعت سینما در ایران چندان چنگی به دل نمی زد و با وجود پدیده ای به نام فیلمفارسی می توان گفت که در عرصه بین المللی هم هیچ دستاوردی برای صنعت سینمای ایران به همراه نداشت. اما بعد از انقلاب، کارگردانان زیادی ظاهر شدند که در جشنواره های بین المللی به موفقیت و کسب جوایز معتبر دست یافتند. در سال های بعد از انقلاب، حتی زنان هم به عرصه کارگردانی روی آوردند که از آن میان می توان به رخشان بنی اعتماد، تهمینه میلانی و پوران درخشنده اشاره کرد.

اولین نخل طلا در سینمای ایران، به فیلم طعم گیلاس ساخته عباس کیارستمی در سال ۱۳۷۶ رسیده است. از جمله کارگردانانی که در جشنواره های بین المللی به موفقیت دست یافته اند می‌توان به جعفر پناهی، محسن مخملباف، مجید مجیدی و اصغر فرهادی برنده‌ اولین اسکار سینمای ایران برای جدایی نادر از سیمین اشاره نمود. در آبان ۱۳۷۸، طی یک نظرسنجی که مجله دنیای تصویر از از ۱۵۰ نفر از اهالی و منتقدان سینمای ایران انجام داده بود فیلم باشو غریبه‌ کوچک ساخته‌ بهرام بیضایی بهترین فیلم ایرانی تمام دوران لقب گرفت.